„Ik had niet gedacht dat we zo klein zouden blijven, eigenlijk”, zegt Caroline Franssen. Het is een koude dag in november 2021, Franssen heeft net haar jas met donutprint en turquoise sjaal over een stoel gehangen op haar kantoor. „Maar het begint nu te komen.”

Begin 2020 richtte Franssen de stichting Voorzij op. Een krappe twee jaar later zijn er, zo zegt ze, zo’n 25 vrouwen actief. De „feministische stichting” is tegen draagmoederschap („mensenhandel”) en sekswerk („geen eigen keuze”). „Maar we worden op dit moment ontzettend afgeleid door het genderdebat”, zegt Franssen.

Dat wordt de stichting eigenlijk al vanaf het begin. Dat komt vooral door een aanstaande wijziging van de Transgenderwet. Die aanpassing zal het makkelijker maken wat al kan: het officieel veranderen van je geslacht. De deskundigenverklaring die een arts of psycholoog nu eerst moet afgeven, verdwijnt. Na de wetswijziging hoeft iemand alleen nog langs de gemeente voor een ‘M’ of ‘V’ in de geboorteakte. Wel komt er een minimale bedenktijd van vier weken.

Franssen noemt dit „de allergrootste bedreiging voor vrouwen”. 

Stichting Voorzij is de bekendste Nederlandse organisatie ‘genderkritische feministen’. Het zijn de meest hoorbare tegenstanders van de wetswijziging. Ze vinden dat de ‘zelfidentificatiewet’ het begrip vrouw ondermijnt. Immers, wat betekent vrouw-zijn nog als iedereen „zomaar” het geslacht kan aanpassen? Ze zien een bedreiging voor de vrouwensport, een vervuiling van de statistieken over emancipatie, zoals vrouwen in de top, en problemen in de zorg.

Bovenal maken ze zich zorgen over veiligheid: mannen zouden zich vrouw kunnen noemen om toegang te krijgen tot vrouwenvoorzieningen: van kleedkamers tot gevangenissen, van sauna’s tot opvanghuizen voor verkrachte vrouwen. 

Kwaadwillenden kunnen nu ook vrouwenkleedkamers binnenlopen, „maar nu kunnen we nog zeggen: jij bent helemaal geen vrouw, hup, eruit jij”, zegt Franssen. Haar angst: „Straks kunnen vrouwen geen grenzen meer stellen.” 

Franssen is een grote (1,86 meter), directe vrouw. „Ik ben een stevig type. Ik heb niet zo snel last van mannen”, zegt ze. „Maar ik weet dat andere vrouwen daar wel last van hebben.”

Volgens haar zijn journalisten bang om aandacht te geven aan haar ideeën. Op haar opiniestuk in dagblad Trouw begin 2020 – waarin ze stelde dat de wetswijziging gevaarlijk zou zijn voor vrouwen – kwam veel kritiek. In de bijna twee jaar daarna is ze nog één keer geïnterviewd, door het Reformatorisch Dagblad. „Maar ik wil eigenlijk niet in het christelijke hoekje gestopt worden”, zegt ze. „Voorzij is bijvoorbeeld voor abortus.”

Vrouwengevangenissen

„Deze wet draait alle emancipatie die vrouwen hebben bereikt terug”, begint Franssen haar online toespraak in december. Het is de eerste Zoom-bijeenkomst van Voorzij die volledig is gewijd aan het waarschuwen tegen de Transgenderwet. Er zijn zo’n vijftig geïnteresseerden op afgekomen, onder wie bekende opiniemakers binnen het genderdebat, zoals mediasocioloog Peter Vasterman en journalist Jan Kuitenbrouwer. Er is een half uur ingeruimd voor voorbeelden van de vermeende gevaren van zelfidentificatie. Die gaan vooral over gedetineerden in vrouwengevangenissen. In  Ierland, de Verenigde Staten en Costa Ricazouden vrouwen zijn aangerand of verkracht door transgender medegevangenen. 

Een bekend schandaal draait om Karen White, een 52-jarige Brit die in 2017 naar een vrouwengevangenis werd overgeplaatst omdat de geboren man zich als transgender vrouw identificeerde. Daar randde White twee gedetineerden aan. Uiteindelijk moest de Britse minister van Justitie excuses aanbieden voor de overplaatsing.

Aan het einde van de bijeenkomst vraagt een vrouw hoe ze de gevaren van de wetswijziging goed kan overbrengen. „Met voorbeelden”, zegt voorzitter Franssen. „Met name over meisjes die toiletten moeten delen met jongens en dan niet meer naar de wc durven.” 

Demonstreren heeft Voorzij tot nu toe „niet aangedurfd” vanwege „de agressie van trans activisten”, zegt Franssen. „Maar voor alle initiatieven die je bedenkt, geldt: voer ze meteen uit”, zegt ze. Het Tweede Kamerdebat over de wetswijziging is dan nog gepland voor januari. „We hebben niet meer zo lang de tijd.”

TERFs

De standpunten van de ‘genderkritische feministen’ wekken woede op bij de transgenderbeweging en andere feministen. Ze noemen hen TERFs, trans-exclusionary radical feminists, omdat ze transgender vrouwen niet als echte vrouwen beschouwen en hun pijlen richten op een sterker gemarginaliseerde groep dan zijzelf. Andere Nederlandse vrouwenorganisaties, zoals Women Inc, spreken zich expliciet uit tegen deze „transfobie”.

Die weerstand voelen de gendercritici ook in hun dagelijks leven. Vorig jaar stapte de Britse hoogleraar Kathleen Stock op, nadat ze onder vuur kwam te liggen omdat ze niet vindt dat trans vrouwen vrouwen zijn. Harry Potter-auteur J.K. Rowling, die zich zorgen maakt over de verdwijning van het begrip vrouw, ontvangt doodsbedreigingen. 

Caroline Franssen van Voorzij had op Twitter 10.000 volgers, toen haar account tijdelijk werd opgeschort. Ze denkt dat activisten haar tweets steeds rapporteerden. Bunq blokkeerde eind vorig jaar de bankrekening van Voorzij, omdat de bank „discriminatie tegen trans vrouwen niet tolereert”. Ook PayPal sloot het Voorzij-account.

Maar zijn de zorgen van Voorzij gegrond? Absoluut niet, zegt Brand Berghouwer, de voorzitter van Transgender Netwerk Nederland. Hij roept  een rapport van de VN-mensenrechtenrapporteur in herinnering. Die noemde vorig jaar het bewijs dat zelfidentificatiewetten vrouwen bedreigen „anekdotisch” en „gebaseerd op discriminatoire stereotypen over transgender personen. En hoezo gaan we mensenrechten, zoals het recht op zelfbeschikking, laten bepalen door één mogelijk extreem incident?” 

Ook het kabinet benadrukte afgelopen najaar „geen verband” te zien tussen „oneigenlijk gebruik maken van vrouwenfaciliteiten” en „het formeel wijzigen van de geslachtsregistratie op de geboorteakte”. Al in 2017 liet het ministerie van Justitie en Veiligheid mogelijk misbruik onderzoeken, als onderdeel van een evaluatie van de huidige Transgenderwet. De onderzoekers bekeken landen waar je al zonder genderdeskundige je geslachtsregistratie kon aanpassen – Noorwegen, IJsland, Malta en Argentinië – maar vonden geen voorbeelden van misbruik. 

Alleen, dat is niet het soort misbruik waar de genderkritische feministen op doelen, zegt de onderzoeker die de evaluatie schreef, Marjolein van den Brink, universitair docent rechtsgeleerdheid bij de Universiteit Utrecht: „Wij onderzochten bijvoorbeeld of het tot uitkeringsfraude kon leiden [of bijvoorbeeld iemand zich als een ander kan voordoen, red.]. Niet een man die zich als vrouw voordoet. Dat was in Nederland toen geen thema.”

In het buitenland is sporadisch onderzocht of zelfidentificatie leidt tot risico’s voor vrouwen. Zo bleken genderneutrale wc’s en kleedkamers in de Amerikaanse staat Massachusetts niet onveiliger dan gescheiden voorzieningen. Een Schotse literatuurstudie uit 2019 vond ook geen bewijs.

Dat het bewijs dat kwaadwillende mannen zich als vrouw gaan voordoen „anekdotisch” is, „betekent niet dat het niet gebeurt”, zegt Van den Brink. De zorgen zijn oprecht, vindt ze, maar ze lijken vooralsnog niet terecht. Ze vindt niet dat de wetswijziging om die reden niet door moet gaan. „Het lijkt me vanuit mensenrechtelijk perspectief niet adequaat om trans mensen een recht te ontnemen omdat een andere groep, mannen, daar mogelijk misbruik van maakt.”

Brieven naar Kamerleden

„Een genderidentiteit bestaat niet”, zegt Caroline Franssen beslist aan het begin van de Voorzij-webinar in mei. „Of ik nu van roze hou, koffie zet voor iedereen of de beste wil zijn in gewichtheffen, ik bén een vrouw. Mijn lichaam bepaalt mijn geslacht.”

Franssen is inmiddels ook geïnterviewd door kranten als de Volkskrant en Trouw, maandelijks verschijnen nu opiniestukken voor en tegen de wet, maar er zijn slechts twintig geïnteresseerden in de Zoom-meeting. 

De wetswijziging is nog niet behandeld. Het kabinet wilde eerst extra advies inwinnen over een amendement. Daarmee wilde Tweede Kamerlid Lisa van Ginneken (D66) ook meteen de non-binaire geslachtsaanduiding regelen, bijvoorbeeld met een ‘X’. De Raad van State raadde het amendement af, Van Ginneken werkt nu aan een apart wetsvoorstel voor de ‘X’. 

Van concrete acties blijkt in de Voorzij-bijeenkomst weinig terechtgekomen. Er zijn veel brieven gestuurd naar Tweede Kamerleden, maar die reageren niet. „We komen er gewoon niet doorheen”, erkent Franssen. Voorzij vindt alleen een luisterend oor bij de SGP, die hun bezwaren aan het kabinet voorlegt.

In Nederland is er „geen basis” voor de ideeën van Voorzij, constateert Beverley Jackson (71) in de Zoom-meeting. Jackson, die al vijftig jaar in Nederland woont, is daarom vooral actief in het Verenigd Koninkrijk, waar ze vandaan komt. „In de UK zijn duizenden vrouwen actief in het genderdebat, in tientallen organisaties.” Ze richtte in 2019 de homo-organisatie LGB Alliance op, die vindt dat homorechten in gevaar komen door de focus van lhbt-organisaties op genderidentiteit in plaats van biologisch geslacht.

In tegenstelling tot Nederlandse vrouwen zijn Britse vrouwen van oudsher sterk verenigd, legt Jackson later telefonisch uit. Zoals in links-politieke kringen en op gezinsplatform Mumsnet, dat fungeert als populair vrouwenforum. „Dat ontbreekt in Nederland.” 

Het advies van Jackson aan de aanwezigen in de Zoom-meeting: „Ga niet praten over wc’s of kleedkamers. Ga praten over de gevolgen voor de vrouwensport!” Mensen zouden zich meer kunnen voorstellen bij de consequenties van ‘mannen’ die meedoen in de vrouwencompetities, denkt Jackson.

Demonstreren durven sommigen nu wel. „Ik ben niet bang”, zegt iemand in de chat. „Ik ben banger voor de toekomst.”

‘Radicale’ feministen

Al in de jaren zeventig waren er binnen het feminisme discussies over in hoeverre transgender vrouwen moesten worden opgenomen in de vrouwenbeweging. Sinds trans personen zichtbaarder zijn geworden in media en wetgeving is die weerstand gegroeid, met name in het Verenigd Koninkrijk, en onder een klein deel van de feministen, vaak ‘radicale’ feministen genoemd. 

Dat de kritiek op transrechten uit feministische hoek komt, vindt Rosemarie Buikema, hoogleraar genderstudies aan de Universiteit Utrecht en wetenschappelijk directeur van de Nederlandse Onderzoekschool Genderstudies, niet zo gek. „De vrouwenbeweging is voortgekomen uit een maatschappij die heel binair was.” De verworven rechten in de tweede feministische golf „worden door sommigen gezien als het eindpunt van de strijd”, zegt Buikema, die onder meer de geschiedenis van het feminisme onderzoekt. „Ze zeiden: dít zijn onze verworven rechten en daar gaan we bovenop zitten, die beschermen wij.”

Andere, vaak jonge, feministen zien die verworvenheden juist als een uitnodiging om op voort te bouwen en verder te nuanceren, zegt Buikema. „Zo is er op dit moment een sterk bewustzijn dat bevrijdingsbewegingen pas af zijn als iederéén zelfbeschikkingsrecht heeft.”

Volgens Elise van Hoek, die namens de christelijke organisatie NPV opiniestukken schrijft tegen het wijzigen van de Transgenderwet, raakt de discussie aan christelijke waarden. „Het gegeven onderscheid tussen man en vrouw, dat vinden christenen heel belangrijk.”

Zij vindt het biologische geslacht, net als de radicale feministen, „onveranderbaar”. En dat vindt ze belangrijk omdat „dat aantoonbaar is. Genderbeleving kan een ander niet meten.” Bij intersekse personen, die geslachtskenmerken hebben die niet helemaal in de hokjes man en vrouw passen, is volgens haar sprake van een „genetische afwijking”, een „verstoring van natuurlijke processen”.

Los van misbruik van de wet zijn de feministen ook tegen mannenlichamen in ‘hun’ voorzieningen. Lang niet alle transgender vrouwen laten zich volledig opereren. „Stel dat je bent verkracht”, zei Caroline Franssen. „En je moet een kamer delen met iemand in het opvanghuis die gewoon nog een penis heeft!”

„De vraag is wat de wet hiermee van doen heeft”, zegt TNN-voorzitter Brand Berghouwer. „In principe niets.” Sinds 2014 is het al mogelijk het wettelijk geslacht te wijzigen zonder lichamelijke operaties te ondergaan. „En: veel trans personen hebben moeite met hun lichaam. Voor hun is een kleedkamer of sauna vaak al een no-go-zone.”

„Ik kan me voorstellen dat dat oncomfortabel is voor sommigen”, zegt hoogleraar Buikema. „Maar je kunt niet de deur sluiten voor ongelijkheden als jouw agenda is bediend. Je moet dóór blijven denken.” Zo oppert ze uurtjes in de sauna voor alleen cisgender [niet trans] vrouwen.

Campagne in bushokjes

Eind augustus is er ineens wel landelijke actie. ‘De nieuwe transgenderwet raakt iedereen!’ staat er plotseling in bijna 150 bushokjes, in een tiental Nederlandse steden. De campagne komt niet uit de koker van Voorzij, maar die doet wel mee. Een van de initiatiefnemers is Bart Jan Spruyt, docent en columnist bij het Nederlands Dagblad en Reformatorisch Dagblad. 

Spruyt, bekend als oprichter van de conservatieve denktank Edmund Burke Stichting (2000-2005), raakte het afgelopen jaar geïnteresseerd in het onderwerp. Hij las Jan Kuitenbrouwer, die in HP/De Tijd kritische stukken schrijft over de Transgenderwet en de transgenderzorg. Hij hoorde Peter Vasterman, die op de radio opriep tot meer kritische berichtgeving. En hij las de website van Voorzij. „Dat moet toch bij elkaar te brengen zijn”, dacht Spruyt. 

Met deze „toevallige alliantie” bedacht hij de postercampagne. Ook lanceerden ze de website Gendertwijfel, met daarop hun manifest. Alles werd betaald door „bevriende ondernemers” die hij benaderde, zegt Spruyt.

De alliantie wil met de posters – die intussen zijn  beklad en gerapporteerd – de discussie over de wet aanzwengelen. Die zou nog niet voldoende zijn gevoerd. Het uitstel van het Kamerdebat heeft in dat opzicht voordelig uitgepakt, zegt Caroline Franssen. Steeds meer mensen durven zich uit te spreken, zegt ze, al is het met name op de opiniepagina’s. Ze noemt het een „kentering”.

Nu is ook zij van plan te demonstreren, bij de Tweede Kamer, op de dag dat de wet wordt behandeld. Daarvoor is de planning nu eind september. „We durven nog steeds niet, maar het moet.”

Maar haar stichting is intussen „niet noemenswaardig” gegroeid: het aantal actieve vrouwen blijft steken op 25. Ze ziet bovendien nog weinig politieke verschuiving. Ze verzucht: „Het is te laat.”

nrc