‘Afgekeurd’, zegt de Guatemalteekse rechtsstaat tegen de inheemse presidentskandidaat

Omringd door aanhangers denkt Thelma Cabrera Pérez even na over de vraag van de journalist. Wat kwam ze doen op deze junidag in 2019 in het stemlokaal in het stadje El Asintal in haar geboorteregio in het zuidwesten van Guatemala? ‘Ik heb mijn stem uitgebracht’, is het bescheiden antwoord van de inheemse presidentskandidaat. Ze kijkt naar de grond, ordent haar traditionele doek en plaatst deze op haar hoofd.

De verslaggever van de Guatemalteekse zender moet de bal drie keer voorleggen, voordat Cabrera wordt verleid tot campagneretoriek: ‘Laat mensen goed nadenken over hun stem’, zegt ze. ‘De (inheemse, red.) volkeren ontbreken in de grondwet. Het wordt hoog tijd dat we een nieuwe schrijven.’ Ze haalt die dag ruim 10 procent van de stemmen, een ongekende prestatie voor een inheemse politicus in het Midden-Amerikaanse land. Alleen de inheemse activist Rigoberta Menchú ging haar voor in 2007 en bleef steken op 3 procent.

‘Huisvrouw’

Cabrera deed vier jaar geleden de hoop hoog opvlammen op het platteland van Guatemala, waar zoveel bloed vloeide tijdens de burgeroorlog (1960-1996) en de situatie voor de inheemse boeren in democratische tijden weinig verbeterde. ‘De inheemse volkeren lijden onder uitsluiting, ongelijkheid, ondervoeding, racisme en structurele discriminatie’, stelde de Organisatie van Amerikaanse Staten in 2016.

Maar plots was daar Cabrera, anders dan alle andere politici: afkomstig uit een arm gezin, werkte met haar ouders, broertjes en zusjes in de koffieteelt, werd moeder op haar vijftiende. Naar eigen zeggen een ‘huisvrouw’, maar tegelijkertijd mensenrechtenactivist en jarenlang gezicht van Codeca, Guatemala’s belangrijkste plattelandsorganisatie.

Vooral haar woorden klonken anders dan die van de meeste politici. Ze sprak over Moeder Aarde, over racisme en ongelijkheid, over het ‘plurinationale land’ dat Guatemala is, waar meer dan de helft van de bevolking behoort tot een van de ruim twintig oorspronkelijke etnische groepen. Als lid van de Mam, afstammelingen van de Maya’s, spreekt ze Spaans met inheems accent. Ze beloofde een nieuwe grondwet met daarin plek voor inheemse groepen.

Cabrera haalde uiteindelijk het dubbele van wat de peilingen haar gaven: een sensatie in een inheems land dat nooit door een inheemse politicus werd geleid. Ze bleef een paar procentpunt steken achter de rechtse Alejandro Giammattei. De bonkige politicus, een voormalige hoofd van het gevangeniswezen, won vervolgens in de tweede ronde de verkiezingen.

In de jaren daarop ontmantelt de rechtse president stap voor stap de toch al gehavende Guatemalteekse rechtsstaat. Zijn regering dwarsboomt corruptieonderzoek, ontslaat kritische rechters en aanklagers, en intimideert journalisten en activisten. Waakhond voor de mensenrechten Human Rights Watch concludeert: ‘President Giammattei en zijn bondgenoten verdiepten de democratisch achteruitgang in een poging wijdverbreide corruptie af te dekken.’
‘Falend systeem’

Op 25 juni gaat het Midden-Amerikaanse land van 17 miljoen inwoners opnieuw naar de stembus. Cabrera, kandidaat van de linkse Beweging voor de Bevrijding van de Volkeren (MLP), hoopte dit jaar door te dringen tot de tweede stemronde. Maar vorige maand zette het electoraal hof een streep door haar deelname. De rechters oordeelden dat haar kandidaat voor het vicepresidentschap Jordán Rodas, een oud-ombudsman die werd vervangen door Giammattei, niet aan de vereisten voldoet. Zijn omstreden opvolger diende een aanklacht tegen hem in. Op basis van de onbewezen aantijging keurde het electoraal hof beide kandidaturen af.

Vorige week reageerde Cabrera voor het eerst op het besluit. Dit was te verwachten van een ‘falend systeem’, stelde ze in een video van haar boerenorganisatie Codeca. ‘Zo proberen ze de volkeren het zwijgen op te leggen.’ Ze kan de beslissing nog aanvechten bij het hooggerechtshof, maar heeft daar weinig vertrouwen in. ‘Laten we ons geen illusies maken. De rechters zijn dienaars van diezelfde racistische, discriminerende staat. Er is geen democratie in Guatemala.’

Het is een hard gelag voor haar inheemse en rurale aanhangers, die in februari met duizenden de barricades opgingen tegen de uitspraak van het hof. In plaats van het eerlijker Guatemala dat Cabrera beloofde, krijgen ze waarschijnlijk een voortzetting van het hardrechtse beleid van Giammattei. In peilingen gaat de rechtse politicus Zury Ríos, de dochter van oud-dictator Ríos Montt (1982-83), op kop. Ze propageert een stevig veiligheidsbeleid, en hengelt naar de strengchristelijke stem met conservatieve standpunten over abortus en lhbti-rechten.

Voor Cabrera rest wederom het verzet vanaf de zijlijn. ‘Ze kunnen een partij onthoofden, maar niet het volk’, zegt ze. ‘We liggen hier niet van wakker. Als ze ons niet laten deelnemen, dan vechten we door.’