Gloria Umulungi was 22 toen ze op een avond in de Oegandese universiteitsstad Makerere op straat bewusteloos werd geslagen en in een busje werd gesmeten. Toen ze bij bewustzijn kwam, zat ze vast in het huis van een militair. Elke dag verkrachtte hij haar, samen met een groep vrienden. Drie maanden lang.

‘Het deed zo’n pijn dat ik niet eens meer kon huilen’, vertelt de nu 29-jarige Umulungi in haar kamer in het asielzoekerscentrum van Almere, waar ze sinds een jaar verblijft. ‘Al die tijd mocht ik ook niet douchen, zelfs niet als ik ongesteld was. Daardoor raakte ik enorm vervuild. De afschuwelijke geur die ik toen bij me droeg, die ruik ik nu nog.’

De militair en zijn vrienden handelden in opdracht van Gloria’s stiefvader. ‘Hij heeft mij verraden, omdat hij dacht dat ik door demonen was bezeten. Dat zeiden die mannen ook altijd tegen me, terwijl ze me verkrachtten: ‘We gaan net zo lang door totdat we de duivel uit je hebben verdreven.’

Die ‘duivel’, dat was haar seksuele geaardheid. Umulungi is lesbisch. Een absolute doodzonde in Oeganda, waar homoseksuele relaties al jaren verboden zijn. Op de wereldranglijst van gelijkheid voor lhbti’ers van Equaldex bungelt het Oost-Afrikaanse land in de onderste regionen, op plek 188 (van de 197 landen).

Gouden pen

Afgelopen week bekrachtigde de Oegandese president Yoweri Museveni die positie door met een gouden pen zijn handtekening te zetten onder een nieuwe homowet die geldt als een van de strengste ter wereld. Zo zullen Oegandese rechters voortaan de doodstraf opleggen voor zogenoemde ‘gekwalificeerde’ homoseksualiteit. Daaronder vallen bijvoorbeeld hiv-patiënten die seks hebben met iemand van hetzelfde geslacht en mensen die meermaals het verbod op een homoseksuele relatie hebben overtreden.

Ook het ‘promoten’ van homoseksualiteit kan volgens de nieuwe wet worden bestraft, met een maximale gevangenisstraf van 20 jaar. Ngo’s vrezen dat het hierdoor heel moeilijk wordt nog hulp te verlenen aan lhbti’ers in het zwaar christelijke land, omdat het geven van voorlichting over hiv-preventie waarschijnlijk ook zal worden geïnterpreteerd als het promoten van homoseksualiteit.

Het Aidsfonds zegt in een petitie een explosie van hiv-infecties in Oeganda te vrezen. ‘We zien in landen met anti-lhbtiq-wetgeving dat het aantal homomannen met hiv vijf keer zo hoog is als in landen zonder zulke wetten’, aldus het Aidsfonds. ‘Mensen durven zich niet te laten testen uit angst voor de doodstraf of om hun familie in gevaar te brengen.’

De nieuwe homowet zal het in elk geval nog moeilijker maken voor Oegandese lhbti’ers om voor hun geaardheid uit te komen. En dat was in haar land al vrijwel onmogelijk, ervoer Umulungi al in haar puberjaren. ‘Toen ik merkte dat ik gevoelens ontwikkelde voor andere meisjes, durfde ik daar met niemand over te praten’, zegt ze. ‘Het was algemeen bekend dat lhbti’ers onmiddellijk door de samenleving werden verstoten. Dat wilde ik zelf niet, en ik wilde het ook mijn moeder niet aandoen. Zij heeft mij en mijn broer in haar eentje opgevoed. Dat was heel zwaar voor haar, dus ik wilde haar niet teleurstellen.’

Hoezeer ze ook probeerde haar geaardheid te onderdrukken, en hoe vaak ze ook tot God bad om een ‘normaal’ meisje van haar te maken, het lukte niet om voor haar omgeving te verbergen dat ze ‘anders’ was. Toen ze in de ogen van haar klasgenoten wel erg vriendschappelijk werd met een ander meisje op de middelbare school, werd ze onmiddellijk geschorst en door familie naar een jongensschool gestuurd, in de hoop dat ze dan wel zou bijtrekken. ‘Iedereen praatte over me’, zegt Umulungi. ‘Mijn moeder schaamde zich rot, maar durfde niet aan me te vragen wat er in mijn hoofd omging. Het enige wat ze vroeg, was: ‘Waarom straf je me zo?’

Eén zoen

Toen Umulungi kort erna stiekem bij een andere vriendin bleef slapen, raakte haar moeder buiten zinnen van woede. ‘Ze heeft me net zo lang met een stuk elektriciteitskabel geslagen totdat ik geen weerstand meer bood. Uiteindelijk zei ze: ‘Ik geef je nog één kans. En waag het niet om die kans te verpesten.’

Het zou nog jaren duren voordat Umulungi aan haar gevoelens durfde toe te geven. Na heel lang aarzelen, aftasten, angstig om zich heen kijken, en nog eens aarzelen, zoende ze als student op de universiteit van Makerere met een oudere vrouw. Een paar seconden duurde het maar. Maar lang genoeg om door een medestudent met een telefooncamera te worden vastgelegd. ‘Toen brak de hel los’, zegt Umulungi. ‘Binnen de kortste keren wist de hele universiteit het. Zelfs mijn eigen vrienden wilden niets meer van me weten.’

Ook haar moeder kreeg de beelden onder ogen. Die liet ze zien aan de man met wie ze inmiddels een relatie had. En zo kon het gebeuren dat Umangi op een avond een enorme klap op haar hoofd kreeg en in het huis van een militair belandde, waar ze maandenlang op beestachtige wijze werd misbruikt.

Wat Umulungi overkwam, overkomt talloze lhbti’ers in Oeganda. Het gevaar waar zij in hun land aan blootstaan komt niet alleen van de overheid, maar ook van landgenoten, die niet zelden overgaan tot eigenrichting. Personen die worden beticht van het hebben van homoseksuele relaties worden maatschappelijk uitgekotst, in elkaar geslagen, door hun huisbaas op straat gezet of geweigerd voor medische behandelingen. Lhbti’ers worden ook geregeld verstoten door hun familie, die er soms noodgedwongen voor kiest het contact te verbreken, om niet zelf slachtoffer te worden van bedreigingen en geweld.

Anti-homopropaganda

Die toch al vergaande afwijzing van alles wat ook maar riekt naar homoseksualiteit, zal ongetwijfeld nog sterker worden door de nieuwe homowet. De Oegandese mensenrechtenorganisatie Human Rights Awareness and Promotion Forum is samen met tien individuele activisten inmiddels een officiële klachtenprocedure tegen de wet begonnen bij het constitutioneel hof in Kampala.

Stella Nyanzi, een gevluchte Oegandese activist die nu in Duitsland woont, twitterde deze week blij te zijn met dat lokale verzet tegen wat zij ‘door de overheid aangewakkerde homofobie’ noemt. Nyanzi wees eerder in interviews op de wijd verspreide anti-homopropaganda die de Oegandese bevolking moetwijs maken dat lhbti’ers erop uit zijn kinderen te misbruiken, en op complottheorieën die suggereren dat er een netwerk is van homoseksuelen die mensen rekruteren om zich bij hen aan te sluiten.

In de ruim tweehonderd reacties op haar tweet over de juridische klacht, blijkt dat die propaganda zijn uitwerking niet mist. Niet alleen wordt Nyanzi er op Twitter van beschuldigd dat zij zich laat betalen voor haar activisme, ook schrijven haar landgenoten dolblij te zijn met de nieuwe wet ‘die onze kinderen beschermt’.

Internationaal is er met afschuw gereageerd op de nieuwe wet. De Amerikaanse president Joe Biden maakte direct bekend maatregelen te overwegen, zoals het stopzetten van hulpprogramma’s en het weren van visa voor bepaalde Oegandezen ‘die zijn betrokken bij het schenden van mensenrechten en corruptie’. Nederland maakte maandag bekend een deel van de ontwikkelingshulp aan Oeganda te beëindigen. Minister Hoekstra (Buitenlandse Zaken) zal er in Europees verband op aandringen hetzelfde te doen.

In het AZC in Almere slikt Umulungi haar tranen weg als ze vertelt hoe ze na drie maanden aan haar verkrachters wist te ontsnappen. Hoe ze zwanger raakte, naar het ziekenhuis werd gebracht en op een onbewaakt moment de benen nam. Hoe ze onderdook bij haar broer en zes maanden later een dochter op de wereld zette. En hoe op een gegeven moment een groepje militairen bij haar broer voor de deur stond en de tanden uit zijn mond sloeg, waarna hij geen andere mogelijkheid zag dan haar op straat te zetten.

Vijf jaar lang zou ze vervolgens met haar kind van adres naar adres zwerven en overal waar ze maar kon wat geld bij elkaar schrapen. Met haar moeder, die ze nooit over de verkrachtingen had verteld, had ze amper contact.
En toen besloot ze op een dag dat het genoeg was. ‘Ik wilde eindelijk eens als mens worden gezien. En niet langer ontkennen wie ik werkelijk ben.’ Ze bracht haar dochter onder bij haar moeder en deed wat jaarlijks talloze andere Oegandese lhbti’ers doen: ze vluchtte naar Europa. Via Polen belandde ze in Nederland, waar ze sindsdien haar asielprocedure afwacht.

Engelen

Aanvankelijk was ze hoopvol gestemd. ‘Ik kwam onderweg van Polen naar Nederland zoveel aardige mensen tegen, die me allemaal probeerden te helpen. Het leken wel engelen. Ik dacht: ‘Zie je wel dat God ook van mensen houdt zoals ik, anders zou hij die engelen niet hebben gestuurd.’

Inmiddels ziet ze het een stuk somberder in. Haar asielaanvraag is vooralsnog afgewezen omdat het Dublin-verdrag voorschrijft dat ze asiel had moeten aanvragen in het land waar ze Europa binnenkwam. Polen dus. En laat dat nu net een land zijn waar het ook zorgwekkend is gesteld met de rechten voor lhbti’ers.

Sterker, er bestaat een goede kans dat de Polen haar zullen terugsturen naar Oeganda. ‘Als dat gebeurt, ben ik mijn leven niet zeker’, zegt Umulungi. ‘President Museveni had een maand de tijd om de nieuwe wet te ondertekenen. Ik heb gebeden dat hij het niet zou doen. Dat hij een greintje menselijkheid zou tonen. Maar hij deed het toch. Nu durf ik nergens meer op te hopen.’


Asielaanvragen

Tussen 2013 en 2019 deden bijna 1.100 Oegandezen een asielaanvraag in Nederland, van wie volgens de immigratiedienst IND ongeveer 80 procent zei bescherming te zoeken vanwege het homovijandige klimaat. Als een Oegandese asielzoeker aannemelijk kan maken dat hij werkelijk homoseksueel is, geeft dat recht op een verblijfsvergunning.

Er is in het verleden nogal wat kritiek geweest vanuit homobelangenorganisaties over de wijze waarop asielzoekers door de IND werden ondervraagd over hun geaardheid. De hoor- en beslismedewerkers zouden te veel uitgaan van een westerse norm over hoe iemand zich bewust wordt van zijn homoseksualiteit, en in sommige gevallen bovendien veel te intieme vragen stellen – tot aan details over iemands seksleven aan toe. Die kritiek was voor de immigratiedienst reden om in 2019 de werkwijze te vernieuwen. Sindsdien wordt de geloofwaardigheid van een vluchtverhaal op een andere manier onderzocht.

In 2020 ontstond er commotie over een IND-rapport, waaruit bleek dat er signalen waren van georganiseerde fraude bij Oegandese asielaanvragen. De immigratiedienst had sterk de indruk dat mensenhandelaren een kant-en-klaar pakket aanboden aan Oegandezen, waarbij zij werden geholpen bij de aanvraag van een tijdelijk visum met valse informatie. Vervolgens zouden de migranten zijn getraind om zich overtuigend voor te doen als lhbti’er.

Uiteindelijk heeft de IND van 36 Oegandese zaken vastgesteld dat er grond was om de verblijfsvergunning met terugwerkende kracht in te trekken. Onbekend is in hoeveel gevallen die intrekking ook heeft standgehouden bij de rechter.

de VOLKSKRANT